روستای ولامده

بهشهر یکى از شهرهاى کهن استان مازندران است که در شرق سارى و کرانه دریاى مازندران واقع شده است. روستاى کوهستان جزء (١)دهستان قره‏طقان است و در 6 کیلومترى بهشهر واقع شده است و حدود 60 متر از (٢)سطح دریاى آزاد ارتفاع دارد. از منابع‏ (٣)تاریخى بر مى‏آید که این ناحیه تا قرن نهم هجرى، شهرى مهم و نامش «کوسان» بود و گروهى از سادات که به «سادات بابلکانى» معروف بودند، در این دیار مى‏زیستند. میرشمس الدین بابلکانى (متوفّا: 865 ه‍.ق.) و عمویش، میر کمال الدین (متوفّا: 782 ه‍.ق.) در کوسان مدفون هستند. سید عزیز بابلکانى و پدر شمس الدین نیز که از سرداران شجاع بودند و در ستیز با حاکمانِ ظالم کشته شدند، در حومه کوسان به خاک سپرده شدند. (٤)

خاندان‏

در قرون گذشته، طایفه‏اى از اهالى کاشان عزم خود را جزم نمودند که این شهر را ترک کنند و در جاى دیگرى رحل اقامت گزینند. شرایط اجتماعى و برخى عوامل که از دید مورّخان و شرح حال نگاران مخفى مانده، سبب مهاجرت این افراد به کوهستان شد. (٥)
یکى از این مهاجران شیخ محمّد مهدى مازندرانى است که از شاگردان میرزا حبیب‏اللَّه رشتى به شمار مى‏رود. وى پس از اتمام تحصیلات در حوزه علمیه نجف اشرف، با اخذ گواهى اجتهاد از استاد خویش، به زادگاه خود - کوهستان - بازگشت و به هدایت مردم پرداخت. (٦)

تولّد و تحصیل‏

این فقیه وارسته در سال 1308 ه‍.ق. صاحب فرزندى گردید که او را محمّد نامید. حکمت الهى بر آن تعلق گرفت که این کودک در همان سنین خردسالى از چشمه عطوفت پدرى پارسا و فاضل محروم بماند و در غم ارتحال آن مرد خدا، اوقات را سپرى کند. گرچه محمّد از حضور پُرفیض پدر بى‏بهره گشت، ولى مادرش که بانویى پاکدامن و صالحه بود، مراقبت وکفالت وى را عهده‏دار شد و در جهت تربیت و رشد وى از هیچ‏گونه کوشش دریغ نکرد و در اولین وهله، وى را به مکتب خانه‏اى در کوهستان فرستاد. محمّد توانست قرائت و خواندن و نوشتن را بیاموزد. مادر فداکارش وقتى مشاهده کرد این طفل توانایى آن را دارد که مراتب علمى و درجات دانش را بپیماید، تصمیم گرفت او را به حوزه علمیه بهشهر بفرستد. (٧)

استادان‏

محمّد نوجوان در حوزه علمیه بهشهر، کتاب شمسیه را نزد شیخ احمد رحمانى و کتاب مطوّل را از محضر شیخ محمّد صادق شریعتى - نوه شیخ محمّد صالح اشرفى - و کتاب معالم را نزد حاج آقا بزرگ کردکویى و تنى چند از مدرّسان حوزه علمیه بهشهر آموخت. در درس آیةاللَّه حاج سید محسن نبوى اشرفى که در شمار علماى بزرگ مازندران و جامع معقول و منقول بود، شرکت کرد.
آیةاللَّه نبوى در اوایل قرن چهاردهم هجرى رهسپار عراق گردید و در درس آخوند خراسانى وآیةاللَّه سیدمحمّدکاظم یزدى و دیگر مشاهیر حوزه علمیه نجف شرکت کرد و پس از اخذ درجه اجتهاد، در سال 1325 ه‍.ق. به ایران بازگشت و در شهرستان بهشهر ساکن گردید و ضمن تدریس، به رفع مشکلات اجتماعى و حلّ و فصل مسایل مردم پرداخت. (٨)
وى در ماجراى درگیرى طرفداران استبداد و حامیان مشروطه، فشارهاى زیادى را متحمّل گشت و چون ملاحظه کرد آشفتگى‏هاى پدید آمده توسط این دو گروه، فرساینده و مانع تلاش‏هاى علمى او مى‏باشد، به نجف برگشت و تا پایان زندگى در آن‏جا ماند و به تربیت طلاّب پرداخت و سرانجام در روز یکشنبه 27 جمادى‏الثانى سال 1373 ه‍.ق. رحلت نمود و در جوار بارگاه امیرمؤمنان‏7 و جنب مقبره مسجد خضرا دفن گردید. (٩)
حاج آقا خضر اشرفى، معروف به شریعتمدار استاد دیگر آیةاللَّه کوهستانى در حوزه علمیه بهشهر بوده است. پدر وى، آیةاللَّه شیخ اسماعیل شریعتمدار از علماى بزرگ مازندران به شمار مى‏رفت که در بهشهر مى‏زیست. حاج آقا خضر سال‏ها در بهشهر به هدایت مردم، اداره امور حوزه علمیه بهشهر، رسیدگى به مشکلات مردم و تألیف آثارى چند در فقه و اصول مبادرت نمود. وى در سال 1336 ه‍.ق. فوت کرد. (١٠)
آیةاللَّه کوهستانى پس از استفاده از دانشوران حوزه علمیه بهشهر، عازم شهرستان بابل (بار فروش) گردید و به مدت 14 ماه در مدرسه کاظم‏بیک نزد شیخ احمد گرجى به تحصیل‏ (١١)ر.ک: لب الالقاب، ملاّ حبیب‏اللَّه شریف کاشانى، ص‏108؛ فوائد الرضویه، محدّث قمى، ص‏628؛ ریحانة الادب، ج‏1، ص‏128؛ اعیان الشیعه، ج‏9، ص‏407؛ مکارم الآثار، حبیب آبادى، ج‏3، و گنجینه دانشمندان، محمّد شریف رازى، ج‏3، ص‏161. (١٢)فرزانگان بابل، عبدالرّحمن باقرزاده، ص 78 و 79.:::
ستاره درخشان دیگرى که آیةاللَّه کوهستانى از حوزه درسى او استفاده کرد، آیةاللَّه شیخ محمّدحسین‏مازندرانى(1240 - 1345 ه‍.ق.) معروف به «شیخ کبیر» مى‏باشد. شیخ کبیر در حوزه‏هاى علمیه قزوین، کربلا و نجف، به تحصیل پرداخت و در رشته‏هاى گوناگون علوم اسلامى، تبحّرى شایسته به دست آورد و در ردیف مجتهدان قرار گرفت. وى به دلیل زهد و تقواى توأم با نبوغ، از مشایخ روایى شیعه گشت. آیةاللَّه العظمى مرعشى نجفى به دریافت اجازه نقل روایت از ایشان مفتخر گردید. نتیجة المقال فى علم الدرایة و الرجال، حواشى بر فرائد الاصول شیخ انصارى، سراج الامة، حدیقة العارفین و تتمیم الدُّرة فى صلوة الجمعة از آثار اوست. (١٣)
آیةاللَّه شیخ نجفعلى، فرزند حسن نوکندى، معروف به فاضل استرآبادى (1305 - 1391 ه‍.ق.) از دیگر استادان آیةاللَّه کوهستانى در حوزه علمیه بابل مى‏باشد. بنابر نظر برخى، آیةاللَّه کوهستانى معالم الاصول را در حوزه علمیه مشهد، نزد وى فرا گرفت. آیةاللَّه استرآبادى پس از بازگشت از نجف اشرف، در شهر بابل اقامت کرد و به هدایت مردم پرداخت. آثارش نشانگرِ دقّت‏نظر، استوارى دانش، ژرفاى اندیشه، ایمان و تقواى اوست. سخنان‏ (١٤)شیوایش چون از اعماق قلبى پاک و درونى تصفیه شده برمى‏خاست، اثر مفید بر دل‏ها مى‏بخشید. شنوندگان چنان شیفته بیاناتش مى‏شدند که پس از شنیدن سخنرانى او، حتى براى یک بار، مایل بودند همیشه در حضورش باشند.
او از این توانایى براى از بین بردن بدعت‏ها و گناهان استفاده مى‏کرد و با پى‏گیرى مستمر افراد را به امور خیر و افعال شایسته تشویق مى‏نمود و اجتماع را به سوى صلاح و پاکى سوق مى‏داد. (١٥)
آیةاللَّه استرآبادى به میزان استعداد و نبوغ فکرى آیةاللَّه کوهستانى پى‏برد و بدین سبب، در تربیت و پرورش وى سعى ویژه‏اى از خود بروز داد و با نهایت فروتنى، در کوهستان به دیدار شاگرد خود رفت و مقام علمى و فکرى او را ستود.

در جوار بارگاه رضوى‏

آیةاللَّه کوهستانى، بابل را به قصد اقامت در جوار بارگاه حضرت امام رضا علیه السلام ترک نمود و 13 سال در مدرسه میرزا جعفر - که از مدارس بزرگ حوزه علمیه مشهد بود و در مجاور صحن قدیم آستان قدس رضوى قرار دارد - تحصیلات علوم دینى را نزد استادانى بر جسته پى گرفت. وى علاقه خاصّى به حضرت رضا7 داشت و همواره از عنایات آن حضرت برخوردار بود. خودش در این باره مى‏گوید:

«ایامى که در مشهد مشغول تحصیل بودم، مخارج تحصیلم را مادرم مى‏فرستاد. مدتى گذشت و از مازندران چیزى نرسید، ایام سخت و پر مشقتى را مى‏گذراندم. به ناچار، نزد استادم مراجعه کردم و مبلغى را به عنوان قرض از وى اخذ کردم تا هرگاه از جانب مادرم پول رسید، قرض ایشان را ادا کنم. در همان شب - حوالى طلوع فجر - در عالم رؤیا مشاهده کردم که شخص جلیل القدرى مرا مورد خطاب قرار داده و فرمود: شیخ محمّد! چرا از استادت براى امرار معاش خود پول قرضى گرفتى؟، من در جواب آن فرد والامقام، عرض کردم: از چه کسى باید پول قرض مى‏کردم؟ او پاسخ داد: از کسى که لحظاتى دیگر نامش را بر سر مأذنه‏ها و گلدسته‏ها مى‏آورند. ناگهان از خواب بیدار شدم و در همان لحظه شنیدم مؤذّن حرم مطهّر دارد بر امام رضا7 درود مى‏فرستد. تا این عبارت را شنیدم با شتاب وضو ساختم و به بارگاه امام هشتم مشرف شدم و از پیشگاه ایشان عذر خواهى نمودم.» (١٦)

آیةاللَّه حاج آقا حسین قمى (1282 - 1366 ه‍.ق.) زعامت حوزه علمیه مشهد را عهده‏دار بود و فقه و اصول را در منزل خود تدریس مى‏کرد. آیةاللَّه کوهستانى در درس او شرکت کرد و از خرمن دانش وى خوشه‏ها چید. جلوه‏هاى رفتارى این مرجع مبارز در تکوین شخصیت او به عنوان فقیهى شجاع، مقاوم و مدافع حق و حقیقت، بسیار تأثیر داشت.
آیةاللَّه آقا میرزا محمّد کفایى (1294 - 1356 ه‍.ق.) که در مکتب پدرش، آخوند خراسانى درس خوانده و به دریافت اجازه اجتهاد نائل گردیده بود، در سال 1325 ه‍.ق. به امر پدر به خراسان آمد و در مشهد اقامت گزید و در مسجد گوهرشاد به تدریس فقه و اصول پرداخت. آیةاللَّه کوهستانى در درس او شرکت کرد. آنچه براى شاگردان وى در خور اهمیت بود، مبارزه با استبداد و استکبار بود. هنگامى که دولت خواست از بیگانگان پول قرض کند، میرزا محمّد کفایى علیه این زنجیر وابستگى خروشید. مقام علمى و نفوذ سیاسى آقا زاده خراسانى موجب گردید که او عملاً اداره خطّه خراسان را عهده‏دار شود و منزلش محلِّ حلّ و فصلِ اختلافات و رفت و آمد مشاهیر و پناهگاه کسانى باشد که جان خویش را در خطر مى‏دیدند. گرچه رضاخان قدرت تحمل این اقتدار معنوى و سیاسى را نداشت، امّا به رغم قدرت زیادى که داشت، جرأت نکرد به آقازاده خراسانى آسیب وارد کند. (١٧)

عزیمت به عتبات‏

آیةاللَّه کوهستانى در جوار بارگاه امام رضا علیه السلام همراه با توسّل به پیشگاه آن حضرت، نزد استادان خود به تکمیل دانسته‏هاى خود در فقه و اصول و تهذیب نفس پرداخت. با مجاهدت مستمر و تلاش بى‏وقفه، در ردیف علماى بزرگ و چهره‏هاى تابناک حوزه‏هاى علوم دینى تشیع قرار گرفت. وى به منظور تقویت مبانى اجتهادى خود، به عراق رفت. و هم مباحثه‏اش، آیةاللَّه شیخ محمّد تقى آملى نیز در سال 1340 ه‍.ق. وارد نجف شد. (١٨)
آیةاللَّه سید ابوالحسن اصفهانى حدود 55 سال در عراق اقامت داشت و از محضر زبدگان فقه و اصول استفاده برد و خود از جمله مراجع طراز اول شد.آیةاللَّه کوهستانى جزو شاگردان او بود. (١٩)
میرزاى نائینى که نزدیک به 40 سال از عمر خود را در راه تحصیل و تدریس گذرانده و به مرتبه بالایى از فقاهت رسیده بود، در سال 1316 ه‍.ق. وارد نجف شد و به تدریس در مدرسه بکتاشى‏ها پرداخت. پس از مدت کوتاهى، حدود 300 نفر از شاگردان ممتاز آخوند خراسانى در درس او حضور یافتند.
درس آیةاللَّه نائینى براى شیخ محمّد کوهستانى مشخصات ارزشمندى داشت، زیرا وى با شیوه‏اى جالب تدریس مى‏کرد و افکار تازه‏اى عرضه مى‏داشت و شاگردان خود را به اندیشیدن وادار مى‏کرد. (٢٠)
آیةاللَّه نائینى هنگام اعطاى گواهى اجتهاد به آیةاللَّه کوهستانى، از علماى حاضر در جلسه استفتاء خویش، از اجتهاد وى سؤال کرد که همه آنان به اجتهاد و عدالت او شهادت دادند. آیةاللَّه العظمى سید محمود شاهرودى که شاگرد آیةاللَّه نائینى و هم درس آیةاللَّه کوهستانى بود، نیز اجتهاد و عدالت او را تأیید کرد. آیةاللَّه نائینى در اعطاى گواهى اجتهاد، بسیار دقیق بود. اجازات صادر شده از ناحیه ایشان، مؤید این است که وى در این خصوص نهایت احتیاط را مبذول مى‏داشت. (٢١)
آیةاللَّه آقا ضیاءالدین عراقى (اراکى) استاد دیگر آیةاللَّه کوهستانى مى‏باشد. وى از بزرگ‏ترین شاگردان آخوندخراسانى است که پس از مدّتى، از برترین مدرّسان فقه و اصول گشت. (٢٢)
آیةاللَّه کوهستانى به دریافت اجازه اجتهاد از آقا ضیاءالدین عراقى نائل آمد. در این اجازه، استادش از وى به عنوان عالم، فاضل کامل، علم الهُدى، فخر محققان، افتخار اهل تدقیق و غوّاص بحار علوم و مفتاح رموز تحقیق براى عموم مردم نام مى‏برد. (٢٣)
آیةاللَّه کوهستانى پس از 10 سال تحصیل در نجف اشرف و اخذ گواهى اجتهاد، به ایران بازگشت تا اندوخته‏هاى علمى و میوه ده‏ها سال گشت و گذار در بوستان معروف و حکمت و فضیلت را در اختیار مشتاقان معارف ناب قرآن و عترت قرار دهد.

اهتمامى با اهمیت‏

هنگام بازگشت آیةاللَّه کوهستانى به وطن خویش، ایران به سبب تعدّى اجانب و ستم رضاخان، در وضع آشفته و نگران کننده‏اى به سر مى‏برد. علما با مشاهده این اوضاع نابسامان به شدّت در هاله‏اى از تأثّر و رنج روزگار مى‏گذرانیدند. تمامى حوزه‏هاى علمیه، مساجد و حسینیه‏ها بسته بود و از اقامه مجالس مذهبى و مراسم دینى به طور جدّى جلوگیرى مى‏شد.آیةاللَّه کوهستانى به زادگاه خویش برگشت و براى جلوگیرى از اجراى نقشه‏هاى ضدّدینى رضاخان، به آبادى‏هاى گوناگون مسافرت نمود و به ارشاد مردم پرداخت و آنان را از این توطئه‏هاى خطرناک، آگاه ساخت. وى در سال 1316 ه‍.ق. کلنگ احداث حوزه علمیه کوهستان را بر زمین زد و براى تحقّق این هدف پاک، بخشى از املاک شخصى خود را که در جنب منزل مسکونى‏اش قرار داشت، به این امر اختصاص داد وبا تلاشى مستمر و توأم با تدبیر و مشى حکیمانه، 5دستگاه ساختمان گِلى بسیار ساده که هر یک شامل چند حجره بود، براى اسکان طلاّب احداث کرد. سرانجام حوزه علمیه کوهستان گشایش یافت. پس از تکمیل بناى مدرسه، آیةاللَّه کوهستانى براى نامگذارى حوزه، به قرآن تفأّل زد که این آیه آمد: (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِک فَلْیفْرَحُوا هُوَ خَیرٌ، مِمَّا یجْمَعُونَ) (٢٤)و با الهام‏از کلام وحى، این پنج مدرسه را «فضل»، «رحمت»، «فرح»، «خیر» و «جمع» نام نهاد. (٢٥)
در اندک زمانى، دانش پژوهان علم و فضیلت از هر سو براى تحصیل علوم دینى در این مکان گرد آمدند و بدین ترتیب دوران حیات علمى - دینى در مازندران، از روستاى کوهستان آغاز گردید.
آیةاللَّه کوهستانى دریافت که به دلیل اختناق حاکم وقت، بهتر است خدمات خویش را از همان دهکده کوچک آغاز کند و سختى‏هاى ناشى از جارى کردن این جویبار فضیلت را به تنهایى بر دوش کشد و به پرورش طلاّب بپردازد؛ تا آنان با توشه‏اى توأم با تزکیه و به دور از هواى نفس، در مسیر گسترش معارف و علوم اسلامى گام بردارند. بدین گونه حدود 200 نفر طلبه در آن‏جا مشغول تحصیل و پیمودن قله‏هاى رفیع علم و معنویت شدند و روح تشنه خویش را از زمزم کمال آیةاللَّه کوهستانى سیراب کردند. (٢٦)
پیر پارساى کوهستان با دقّت کامل، بر تحصیل و تهذیب طلاب نظارت مى‏نمود. او هیچ گاه مدیریت حوزه را به عهده دیگرى نگذاشت. وى هرگونه امکاناتى را که در رشد علمى و تزکیه طلاّب مؤثّر بود، در اختیارشان قرار داد و آنان را به زندگى ساده و حفظ زىّ‏طلبگى سفارش مى‏کرد. گسترش این حوزه به لحاظ علمى و تدارکاتى و نیز شهرتى که به دست آورد، مرهون حُسن مدیریت، صفاى باطن و اخلاص آیةاللَّه کوهستانى بود که همچون حکیمى حاذق و درد آشنا، امور طلاّب را با فروتنى سامان مى‏داد و همچون پدرى مهربان با آنان رفتار مى‏کرد و با نشاط روحى خویش همگان را در جهت ادامه تحصیل و پیمودن مسیر تزکیه مصمم مى‏ساخت. آیةاللَّه کوهستانى در مدرسه تدریس مى‏نمود و شاگردان را به مباحثه علمى، کنجکاوى، پرسش و موشکافى وادار مى‏کرد.
در اندک مدتى، روستاى گمنام کوهستان مرکز توجه دانش پژوهان و محل رفت و آمد مشاهیر علمى حوزه، خطیبان خردمند، نویسندگان و محققان عرصه‏هاى دینى و اعتقادى قرار گرفت. بسیارى از علماى بهشهر، هزار جریب، نکا، رستم کلا و دیگر مناطق مازندران از جمله افرادى هستند که در این حوزه به مقامات علمى دست یافته‏اند. (٢٧)

همسر فداکار

برخوردارى از همسرى صالح و شایسته، از عوامل موفقیت آیةاللَّه کوهستانى بود. آن بزرگمرد عرصه دیانت مایل بود همسرش را از موهبت کوشش در راه احیاى حوزه علمیه کوهستان محروم نسازد. از این جهت، به همسرش که زنى پارسا و عفیف بود، گفت: آیا حاضرى در کنار من، در حق طلاّب مادرى کنى و با تربیت آن‏ها نزد خداوند متعال رو سفید شوى؟ همسرش که درس انسان بودن و زیستن را در کلاس درس آیةاللَّه کوهستانى تکمیل کرده بود، با استقبال وافر، پیشنهاد شوهرش را پذیرفت. (٢٨)
آن زن با ایمان، عاقل، فداکار و باهوش در تشکیل حوزه علمیه کوهستان و نگهدارى آن تلاش فراوان به خرج داد. هر روز براى کارگرانى که مشغول ساختمان مدرسه بودند، غذا درست مى‏کرد. در یکى از این روزها، یکى از فرزندانش به شدت بیمار گردید. درمانِ فرزندش اثر نبخشید و امیدى به بهبودى او نمى‏رفت. عواطف مادرى روح او را رنجور ساخت. براى آن‏که به شخصیت شوهرش لطمه‏اى وارد نشود، از مراقبت فرزندش صرف‏نظر کرد و به دنبال تهیه غذا براى میهمانان رفت. خودش در این باره مى‏گوید: سنجیده بودم اهمیت حفظ حیثیت آیةاللَّه و پیشبرد کار روزانه بناى مدارس را از وظایف انسانى و اسلامى دانستم و مانند دینى در اداى آن شتاب داشتم. در هر حال، فرزندم جان به جان آفرین تسلیم کرد و به جوار رحمت الهى پیوست. من نیز خود را این گونه تسلّى مى‏دادم که گرچه بچّه‏ام در لحظات واپسین عمر از عاطفه مادرى محروم گردید و داغى بود که بر سینه‏ام سنگینى مى‏کرد، امّا مسرور بودم که به وظیفه الهى و شرعى خویش عمل کرده و از خدمت به آیةاللَّه کوهستانى و حوزه‏اى که او بنیان نهاده بود، شانه خالى ننموده بودم.
طلاّب حوزه علمیه کوهستان بسیارى از موفقیت‏هاى خود را مدیون فداکارى، سعه صدر و محبت‏هاى بى‏دریغ این بانو مى‏دانند؛ چون در آن سال‏ها وضع معیشتى طلاّب آشفته بود و بیش‏تر آنان از خانواده‏هاى کم درآمد بودند که محبّت آن مادر و رفع بخشى از نیازهاى آنان در دلگرمى طلاّب فوق‏العاده مؤثر بود. به همین دلیل، حاج شیخ محمّد شاهرودى بهشهرى گفت: نیمى از کارهاى حوزه کوهستان و کمک به ریاست دینى آیةاللَّه بر دوش همسرش بود. شهید هاشمى‏نژاد نیز در این باره گفت: اگر همکارى همسر آیةاللَّه نبود، اداره حوزه برایش امکان نداشت. (٢٩)

شاگردان‏

1. شیخ على کاشانى (1349 - 1374 ه‍.ق.): وى در درس فقه و اصول آیةاللَّه کوهستانى شرکت کرد. او داراى اطّلاعات گسترده‏اى از علوم معقول و منقول، قدرت نقد و بررسى آراى فقیهان و مناظره‏هاى علمى بود و در آغاز جوانى به اجتهاد رسیده بود. (٣٠)
شیخ على آن چنان مقامى را در تزکیه و سیر و سلوک به دست آورد که وقتى شهید هاشمى‏نژاد مى‏خواست عازم قم گردد، آیةاللَّه کوهستانى از وى خواست محضر وى را درک کند و چون این دانشور شهید با او آشنا گردید، متوجه شد که تمام فضائل اخلاقى و معنوى آیةاللَّه کوهستانى در شیخ على کاشانى تجلّى یافته است. وى بر بلنداى صفا و اخلاص پرواز مى‏کرد و با سجده‏هاى طولانى و نغمه‏هاى شبانه، شب را صبح مى‏کرد و عشق شگفت او به خاندان عصمت و طهارت در گفتار و کردارش نمایان بود. شیخ على وقتى به سجده‏ (٣١)مى‏رفت، طلبه‏ها مى‏ایستادند و مجذوب حالات او در این موقع مى‏شدند. (٣٢)
2. شهید سیدعبدالکریم‏هاشمى‏نژاد(1360-1311 ه‍.ش.): وى پس از فراگیرى علوم مقدماتى، براى ادامه تحصیل به حوزه علمیه کوهستان رفت. هاشمى‏نژاد با علاقه تمام، دروس حوزه را نزد آیةاللَّه کوهستانى و دیگر مدرّسان حوزه علمیه کوهستان آموخت. آیةاللَّه کوهستانى درباره‏اش فرمود: من در چهره‏اش مى‏بینم که در آینده‏اى نه چندان دور، از شخصیت‏هاى بزرگ علمى کشور خواهد شد. (٣٣)
استادش، آیةاللَّه کوهستانى به جهت استعداد و نبوغ بالا و تزکیه نفسى که در او سراغ داشت، امیدوار بود که او در آینده از مراجع بزرگ بشود تاجهان اسلام را رهبرى کند، ولى شرایط سیاسى و اجتماعى اجازه نداد که هاشمى‏نژاد در برابر جنایات رژیم پهلوى، سکوت کند و تنها به درس و بحث بپردازد. (٣٤)
آیةاللَّه کوهستانى به دلیل ذوق عالى و استعداد خارق‏العاده هاشمى‏نژاد، رابطه بسیار نزدیک و پر عاطفه‏اى را با او برقرار نمود؛ به گونه‏اى که او همانند یکى از فرزندان و اعضاى خانواده آیةاللَّه کوهستانى محسوب مى‏شد. (٣٥)
3. آیةاللَّه حاج سید تقى حسینى نصیرى(1289 - 1373 ه‍.ق.): وى در روستاى «متکازین» بهشهر پا به عرصه وجود نهاد و پس از تحصیل دوره مقدماتى نزد پدرش، رهسپار حوزه علمیه کوهستان شد و زیر نظر آیةاللَّه حاج شیخ محمّد کوهستانى به رشد علمى و اخلاقى نائل آمد. وى سطوح عالى را در حوزه علمیه مشهد مقدس فرا گرفت و سپس براى تکمیل دروس فقه و اصول، عازم نجف گردید و 8 سال بعد با اخذ درجه اجتهاد به وطن بازگشت. وى بنا به درخواست آیةاللَّه کوهستانى، سالیانى در حوزه علمیه کوهستان به تدریس و تربیت طلاّب اشتغال ورزید. سپس بنا به دعوت عده‏اى از علما و اهالى متدین «نوکنده»، براى سر و سامان دادن امور دینى و اجتماعى مردم، در آن بخش اقامت گزید و با تشکیل حوزه علمیه شاگردان بسیارى پرورش داد. آیةاللَّه نصیرى در فروتنى، اخلاص، گره گشایى از مشکلات مردم، ساده زیستى و تعهّد در اداى وظایف دینى و شرعى زبانزد خاص و عام بود. او تحت تأثیر افکار امام خمینى بود و به ایشان عشق مى‏ورزید و دستورهاى او را به عنوان واجبات شرعى تلقى مى‏کرد. (٣٦)
4. آیةاللَّه حاج شیخ ابوالقاسم رحمانى خلیلى مازندرانى (1302 - 1375): دوران کودکى این روحانى عالیقدر در بیت رفیع علم و تقوا سپرى گشت. دوازده ساله بود که به عشق فراگیرى علوم اهل بیت، به حوزه علمیه آیةاللَّه کوهستانى آمد. وى رسایل و مکاسب را نزد آیةاللَّه کوهستانى یاد گرفت. در 23 سالگى (1325) به نجف اشرف رفت و 12 سال نزد حاج میرزا حسین یزدى، شیخ صدرا بادکوبه‏اى، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودى، سید ابوالقاسم خویى و میرزا هاشم آملى، به فراگیرى فقه و اصول و تفسیر پرداخت و با کسب اجازات متعدّد اجتهاد و روایت، در سال 1338 به ایران برگشت و در زادگاه خویش به تربیت طلاّب، تألیف پرداخت. وى 10 سال بعد به تهران آمد و به تدریس مکاسب و کفایه اشتغال ورزید. آیةاللَّه رحمانى سرانجام در اواخر اسفند 1375، پس از اقامه نماز صبح، هنگام خواندن زیارت عاشورا، به سراى جاوید شتافت. (٣٧)
5. آیةاللَّه حاج شیخ حسین محمّدى لائینى هزار جریبى الاصل (1303 - 1372.ش.): آیةاللَّه محمّدى لائینى نماینده مردم مازندران در مجلس خبرگان رهبرى بود. وى در 9 سالگى براى تحصیل علم به روستاى «متکازین» رفت و نزد آیةاللَّه حاج آقا میر تقى نصیرى به فراگیرى علوم حوزوى پرداخت و بعد از فراگیرى مقدّمات، در سال 1321 همراه استادش به حوزه علمیه جدید التأسیس کوهستان رفت و کتاب شمسیه را نزد آیةاللَّه نصیرى خواند. وى به دلیل استعداد عالى‏اش، در بین دیگر شاگردان خوش درخشید. با عزمى خلل‏ناپذیر و قلبى لبریز از شوق، به کسب فضایل و معارف پرداخت و با تلاش بى‏وقفه، الگوى طلاّب حوزه علمیه کوهستان قرار گرفت. آیةاللَّه محمّدى لائینى پس از مدّتى، به تدریس آموخته‏هاى خود براى طلاّب مبتدى پرداخت. وى دروس سطح را نزد آیةاللَّه کوهستانى آموخت، سپس به نجف رفت و 14 سال نزد استادان بزرگ حوزه علمیه نجف، به تکمیل تحصیلات خود پرداخت و بعد از اخذ گواهى اجتهاد به ایران بازگشت. او چند سال در کوهستان به تعلیم و تربیت طلاّب مشغول بود، تا آن که بنا به درخواست اهالى نکا، به آن شهرستان رفت و به اداره امور شرعى مردم و حوزه علمیه نکا مشغول شد. (٣٨)
6. حاج اسحاق درزیان: وى در خانواده‏اى روحانى، در روستاى «عزیزک» از توابع بهنمیر دیده به جهان گشود و بعد از فراگیرى دروس مقدّماتى در حوزه علمیه بابل، به قم عزیمت نمود و از محضر آیةاللَّه بروجردى و آیةاللَّه طباطبایى کسب فیض نمود. وى شاگرد آیةاللَّه کوهستانى نیز بود. وى هنگام شروع نهضت اسلامى، در صفوف مقدم مبارزه علیه رژیم ستم شاهى حضور داشت و در دوران دفاع مقدس، بیش از 26 بار به جبهه رفت. احداث کتابخانه‏ها و مساجد و پى‏گیرى مسایل عمرانى، اجتماعى و فرهنگى منطقه از امور مورد توجه ایشان بود. وى در سال 1361، به فرمان امام خمینى به عنوان امام جمعه بهنمیر منصوب شد. (٣٩)
7. حاج شیخ محمّد على صادقى: وى و برادرش، حاج شیخ یحیى صادقى فرزندان شیخ اسداللَّه گُلْوِردْى‏ هزار جریبى هستند. دو برادر دروس حوزه را تا پایان سطح، در حوزه علمیه کوهستان، نزد آیةاللَّه کوهستانى فرا گرفتند و سپس براى ادامه تحصیل به حوزه نجف رفتند. اکنون هر دو در منصب قضاوت، به جامعه خدمت مى‏کنند. (٤٠)
8. شیخ محمّد على ابراهیم نژادى آکردى:وى پیش از بلوغ، به تحصیل علوم حوزوى در حوزه علمیه کوهستان پرداخت. (٤١)
9. سید حسن ابطحى: ایشان سال‏هاى متمادى با آیةاللَّه کوهستانى ارتباط داشت و از محضرش استفاده‏هاى علمى و معنوى برد. خاطراتى در کتاب «پرواز روح» از استادش آورده است. اى مى‏گوید: روزى خطبه همام نهج‏البلاغه را که در وصف متقین است، در اتاق بیرونى آیةاللَّه کوهستانى مطالعه کردم، مشاهده نمودم بدون مبالغه، تمام مندرجات آن خطبه با اعمال و رفتار این عالم فاضل تطبیق مى‏کند. (٤٢)
10. حجةالاسلام سید محمود حسینى.

مبارزه با فساد

آیةاللَّه کوهستانى از مفاسد روز افزون اجتماعى و حرکت‏هایى که سقوط اخلاقى اجتماع را به دنبال داشت، سخت آزرده خاطر مى‏شد. در زمان طاغوت، در شهر نکا، شخصى در پى‏احداث ساختمان براى سینما برآمد. از آن‏جا که در آن زمان، سینما لانه فساد بود، آیةاللَّه کوهستانى بانى ساختمان را فراخواند و با شیوه شایسته اسلامى، او را منصرف ساخت و در نتیجه، ساختمانى که به منظور ترویج منکرات آماده مى‏شد، به مسجد تبدیل گردید و آیةاللَّه کوهستانى نخستین نماز جماعت را در آن اقامه فرمود. بانى ساختمان به مناسبت این که چنین توفیقى را به دست آورده بود، نام مسجد را «توفیق» نهاد.
محاکم قضایى رژیم پهلوى با مردم بدرفتارى مى‏کردند.رشوه‏خوارى در بین آنان رواج داشت. به شکایات مردم رسیدگى نمى‏کردند. از این جهت، مردم براى حلّ اختلافات خود به آیةاللَّه کوهستانى مراجعه مى‏کردند. گاهى منازعات عمیق و پیچیده را که طرفین دعوا از اصلاح آن نا امید مى‏شدند، به آسانى حل و فصل مى‏کرد وبین افرادآشتى‏برقرار مى‏نمود. (٤٣)
آیةاللَّه کوهستانى فرمود: در ایام اشتغال به تحصیل در مشهد، طىّ رؤیایى راستین مشاهده کردم که در صحن عتیق حضرت على بن موسى‏الرضا7 هستم، صحن مملو از علما بود. در همین حال، فردى از میان جمعیت برخاست و بر منبر رفت و به چپ و راست خود نظر افکند و با حال تمسخر و اهانت‏آمیز، علما را نگریست. مدتى بعد، رضاخان روى کار آمد و از جانب استعمار مأمور بر اندازى دین و روحانیت از صحنه و سیاست شد. او مى‏خواست اسلام را از متن جامعه حذف کند، امّا خداوند ریشه‏اش را کند و به بدترین شکل ممکن در دنیا عذابش داد و در جایى دوردست هلاک شد.
آیةاللَّه کوهستانى وضع رضاخان را در عالم برزخ، مشاهد کرد؛ در حالى که سیاه، سوخته و متعفن به نظر مى‏رسید و مارى به یک پایش پیچیده بود. ایشان افزوده بود: این مار به خاطر آن است که او، آیةاللَّه سید حسن مدرّس را به شهادت رسانید. (٤٤)
حاج شیخ عباس عرفانى مى‏گوید: شنیدم که آیةاللَّه کوهستانى از لعنت کردن رضاخان امتناع مى‏کند و از استماع این مطلب خیلى ناراحت بودم. با خود نجوا کردم بهتر است به کوهستان بروم و از ایشان بپرسم. با این انگیزه به آبادى مذکور رفتم و با آیةاللَّه کوهستانى دیدار کردم. پس از تعارفات متداول و قبل از آن که این قضیه را بپرسم، فردى که آن‏جا حضور داشت مسئله‏اى از ارث به میان آورد. در خلال این بحث، آیةاللَّه کوهستانى دوبار رضا شاه را مورد لعن قرار داد و فرمود: خدا لعنت کند رضاخان را که چیزى باقى نگذاشت. که در واقع این مطلب پاسخ سؤال من بود و لذا از طرح آن خوددارى کردم و فهمیدم شایعه بوده است.
دکتر شهیدى ساروى (چشم پزشک) که از علاقه‏مندان آیةاللَّه کوهستانى است، مى‏گوید: روزى با عدّه‏اى از دوستان پزشک به دیدار آیةاللَّه کوهستانى رفتیم. از محضر ایشان خواسته شد که اجازه دهند معاینه‏اى پزشکى نسبت به او انجام گیرد. یکى از پزشکان مسؤولیت این کار را عهده‏دار شد که در حین معاینه توسط وى، آیةاللَّه کوهستانى گفت: خدا مى‏داند ما قصد فریب دادن کسى را نداشتیم! در بین راه من به همراهان گفتم: منظور ایشان از بیان این عبارت چه بوده است؟ آن پزشکى که آیةاللَّه را معاینه کرده بود، گفت: وقتى پیراهن آقا را بالا زدم و اندام نحیف و استخوانى او را دیدم، با خود گفتم: این علما با چنین ناتوانى بدنى، چگونه مى‏خواهند با حاکمان ستمگر و زورگو مبارزه کنند؟! و بعد به خود پاسخ دادم: این آقایان از راه مکر مردم را گول مى‏زنند و آن‏ها را هم راه و هم رأى خویش مى‏نمایند! چون این اندیشه و تصوّر نادرست از ذهنم گذشت، آیةاللَّه کوهستانى این عبارت را بر زبان آورد: «خدا مى‏داند ما نمى‏خواهیم کسى را فریب بدهیم.»

زُهد و ساده زیستى‏

آقاى ابطحى مى‏نویسد:
«آیةاللَّه کوهستانى در پرتو ایمان و تقوا، توانست به مَلکه زُهد و قناعت دست یابد. وى خود را با محرومان شریک دانست و راه غلبه بر فقر را عملاً نشان داد. او با این که مى‏توانست وسایل زندگى بهترى براى خود فراهم نماید، در کمال سادگى و بدون آلایش به سر برد. در و دیوار منزل قدیمى، لباس‏هاى کرباس، ظروف گلین و فرشِ حصیرىِ منزل او بیانگر زهد و تقواى او بود.
اگر فردى با آیةاللَّه کوهستانى برخورد مى‏کرد، ابتدا تصور مى‏نمود از اوضاع سیاسى و اجتماعى اطّلاعى ندارد و همچون یک روستایى روزگار مى‏گذراند، ولى او با هوش فوق‏العاده و تیزبینى شگفتى که از صفاى نفس وى نشأت مى‏گرفت، از آینده کشور و حوادث سیاسى آن مطّلع مى‏ساخت. در نخستین روزى که همراه شهید هاشمى‏نژاد به منزلش رفتم، ساده‏زیستى او خیلى مرا جلب نمود. اتاقى که براى پذیرایى میهمانان در نظر گرفته بود، اگر چه بزرگ بود امّا آن را با حصیر مفروش نموده بود و در گوشه آن منبرى کوتاه، یک جلد قرآن بزرگ، یک جلد رساله و چند عدد مُهر وجود داشت و دیگر چیزى دیده نمى‏شد؛ ولى معنویتى شگفت بر آن‏جا حاکم بود؛ انسان را از توجه به دنیا باز مى‏داشت و متوجه به خدا مى‏کرد. میهمانان هم اغلب از بستگان طلاّب مدرسه کوهستان و مراجعین (از قبیل شخصیت‏هاى روحانى و کسانى که براى رفع اختلافات و گرفتارى‏ها به ایشان مراجعه مى‏کردند) بودند. به عادت همیشگى، نماز در مسجد به جماعت خوانده مى‏شد. آن‏گاه همه به محل اقامت ایشان برمى‏گشتند و در آن‏جا منتظر غذا بودند. نوع غذا و پذیرایى به قدرى ساده و همراه با صفا و گشاده‏رویى بود که لذت و گوارایى آن را نمى‏توان وصف کرد. براى هر مهمانى یک کاسه آش، آن هم در ظروف سفالین و مقدارى نان در سفره قرار مى‏داد که اکثر مهمانان نان را براى تبرک به همراه مى‏بردند.» (٤٥)
بارها افراد خیر به او پیشنهاد کردند که فرشى براى اتاق پذیرایى منزل او بیاورند؛ ولى ایشان زیر بار نرفت. روزى چند تخته قالى گرانبها به منزلش فرستادند، ولى ایشان آن‏ها را به حسینیه کوهستان انتقال داد و به همان حصیرِ خشنِ مازندران اکتفا کرد.
آیةاللَّه کوهستانى زهد و ساده‏زیستى را با محبّت به مردم عجین ساخت. قلب او کانون مهر و عاطفه نسبت به اقشار مختلف جامعه، به ویژه محرومان بود. (٤٦)
آیةاللَّه کوهستانى در طول عمر با برکت خود، از مصرف وجوه شرعى براى زندگى شخصى خود، پرهیز نمود. او در ایام تحصیل در مشهد، براى کسب معاش در روزهاى تعطیلى همراه برخى از معماران مشهد به کار ساختمان سازى مى‏پرداخت. وى در همین دوران، مهارت‏هایى در این رشته به دست آورد و در احداث حسینیه، مسجد و حوزه علمیه کوهستان از تجربه خود بهره بُرد و معماران ماهر را به کار گرفت. (٤٧)
وى در روستاى کوهستان، با اندک زمین مزروعى موروثى خود کشاورزى مى‏نمود و از این طریق معاش خود را تأمین مى‏کرد.

بوستان معنا

یکى از شاگردان شیخ رجبعلى خیاط مى‏گوید: در عمرم، سه نفر را دیدم که در نماز، معرکه بودند؛ مرحوم آقاى خیاط، آیةاللَّه کوهستانى و آقا شیخ حبیب‏اللَّه گلپایگانى در مشهد. این‏ها عجیب بودند؛ وقتى به نماز مى‏ایستادند، با دیده درونى مشاهده مى‏کردند که فضا کیفیتى دیگر است و آن‏ها به غیر خدا توجهى نداشتند. (٤٨)
شیخ محمّد ابراهیمى مازندرانى مى‏گوید: روزى به محضر علاّمه محمّد حسین طباطبایى رسیدم، علاّمه فرمود: «از وقتى که آقاى کوهستانى را در منزل آیةاللَّه میلانى دیدم، هیچ‏گاه ایشان را در نماز شب فراموش نمى‏کنم.
حاج شیخ محمّد ابراهیم ریاحى درباره آیةاللَّه کوهستانى مى‏گوید: به محضرش تشرف حاصل کردیم. ایشان بیمار بودند (و مدّتى بعد بر اثر آن، رحلت نمودند.) تا موقع نماز شد، با آن جسم ناتوان به نماز ایستاد. آن‏قدر نماز را با خضوع و طمأنینه خواند و سجده‏هایشان به قدرى طولانى بود که با وجود آن که ماجوان بودیم، برایمان مشکل بود. در هر حال، نماز را خواندیم و از ایشان تقاضاى گفتارى کردیم که به آن عمل کنیم، فرمود: «توجهتان به قرآن باشد که این روزها قرآن خیلى غریب است.» این سخن را آن‏چنان با سوز دل بیان کردند که ما به گریه افتادیم و چون با اصرار تقاضاى دستورالعملى کردیم، فرمود: «ذکرى را برایتان مى‏گویم که اگر به آن عمل کنید، هر حاجتى داشته باشید به آن مى‏رسید و آن چنین است: تا 40 روز، هر روز 12 بار «انّا انزلناه» را بخوانید. بعد از آن، حاجت شما برآورده مى‏شود. ان‏شاء اللَّه.»
در یکى از سال‏ها، مازندران دچار خشکسالى و کم آبى شد و کشاورزان و سایر اقشار مردم از این بابت نگران شدند. یکى از زنان روستایى با لحنى ناراحت و آشفته، نزد آیةاللَّه کوهستانى - که عازم مسجد بود - آمد و فریاد زد: هنگامى که نماز مى‏خوانید، به فکر ما هم باشید. محصولاتمان در حال نابودى است. ایشان به راه خود ادامه داد و در مسجد با مردم به جماعت ایستاد. آیةاللَّه کوهستانى بعد از اقامه نماز، به سجده‏اى طولانى رفت و به ذکر دعا و خواندن دعاى ابوحمزه ثمالى مبادرت نمود. هنوز سر از سجده بر نداشته بود که صداى بارندگى شدید به گوش نمازگزاران رسید. (٤٩)
آیةاللَّه کوهستانى از علماى وارسته‏اى بود که شیخ رجبعلى خیاط درباره‏اش گفت: «از آقاى کوهستانى نورى ساطع است که به آسمان مى‏رود.»، سال‏ها بعد این سخن رجبعلى خیاط را براى وى بازگو مى‏کنند، فروتنانه مى‏گوید: «آن زمان ذکرهایى داشتیم.»
حجةالاسلام و المسلمین سید قاسم شجاعى مى‏گوید: تصمیم گرفتم خدمت آقاى کوهستانى برسم. ایام حج بود لذا به عنوان روحانى کاروان براى انجام اعمال عبادى - سیاسى حج به حجاز مشرّف شدم. در کاروان، با دکتر طهماسبى آشنا شدم و به ایشان گفتم: مى‏خواستم خدمت آیةاللَّه کوهستانى بروم، ولى نشد. او گفت: من پزشک معالج او هستم. گفتم: چقدر خوب شد. این‏جا قول بده که مرا به خدمت ایشان ببرى. گفت: البته وقتى مى‏خواستم او را ترک کنم، به شدّت بیمار بود و خیلى نگران حالش بودم. من از او (دکتر) جدا شدم، تا این که از مکه به عرفات رسیدم. در آن‏جا دعاى عرفات را خواندم و به مضامین آن خیلى توجه کردم، به این جمله که رسیدم: «عمیت عین لاتراک»، دلم شکست و اشکى جارى شد. در آن حال، گفتم: خدایا! من چیزى جز سیادت ندارم. آن را از جان خرج مى‏کنم. توبه حقّ اجداد ما، این بنده - آیةاللَّه کوهستانى - را شفا بده. آمدم ایران، امّا دیدار وى برایم میسّر نشد. رفتم مشهد، در دارالسیادة مشاهده کردم زیر بغل پیرمردى را گرفته و او را مى‏آوردند، پرسیدم: ایشان کیست؟ گفتند: آقاى کوهستانى. من ایشان را تا آن زمان ندیده بودم. خم شدم و دست او را بوسیدم. همین که خم شدم، دست روى شانه راستم گذاشت و گفت: «آقاى شجاعى! خدا عاقبتت رإ؛ به خیر کند. دعاى عرفات تو به ما رسید.» تمام بدنم عرق کرد. همان جا نشستم. همسرم گفت: چه شده؟ گفتم: چیزى نیست. حدود نیم ساعت نشستم. خدا شاهد است در عرفات کسى در کنارم نبود. آهسته در حالى که قطره اشکى روى کتاب دعایم چکید، وى را دعا کردم. (٥٠)

ارادت به خاندان طهارت‏

آیةاللَّه کوهستانى ارادت عمیقى نسبت به خاندان عصمت و طهارت: داشت و در شب‏هاى پنج‏شنبه و جمعه هر هفته مراسم سوگوارى حضرت ابا عبداللَّه‏7 و یارانش را بر پا مى‏کرد. وقتى مدّاحان به ذکر مصایب ائمّه: مى‏پرداختند، سیل اشک از دیدگانش جارى مى‏شد. او در وصیت‏نامه خود تأکید کرد که بازماندگانش این مجلس را برپا دارند.
در محرم سال 1392 ه‍.ق. بر اثر کسالت شدید از شرکت در مجلس سوگوارى باز ماند. براى آن که از چنین فیضى محروم نماند، یکى از طلاّب را فرا خواند تا براى او روضه خوانى کند. او با این که در بستر بیمارى افتاده بود، به همان حال سینه مى‏زد و اشک مى‏ریخت.
حاج آقا سید محمود حسینى مى‏گوید: آن مرد خدا در دهه عاشورا، هر شب در مجلس عزا شرکت مى‏کرد و در میان جمعیت مى‏ایستاد و بر سینه مى‏زد و اشعار سوزناکى را که حاضران مى‏خواندند، زمزمه مى‏کرد. (٥١)
آقاى صدرایى اشکورى - از واعظان رشت - به علّت عارضه قلبى، در بیمارستان آبان تهران بسترى شد. خطیب مشهور، حجةالاسلام محمّدتقى فلسفى از وى عیادت نمود و ضمن گفت و گو با ایشان پرسید: حالتان چطور است؟ او جواب داد: عطیه آقا سیدالشهداء7 ما را اداره مى‏کند. آقاى فلسفى گفت: ما همه از آقا امام حسین‏7 برخورداریم. او در پاسخ گفت: امّا ما یک حساب دیگرى داریم. استاد فلسفى کنجکاو شد و از او خواست تا این راز را فاش کند، صدرایى گفت: یک قطعه باغ چاى دارم که هدیه سالار شهیدان، حضرت ابا عبداللَّه‏7 است و در دوران کهولت مرا اداره مى‏کند. مرحوم فلسفى پرسید: از کجا مى‏گویید عطیه سیدالشهداء است؟ او خاطرنشان ساخت: این باغ را براى معامله، قولنامه کرده بودم و دو روز پس از آن به دیدن آیةاللَّه کوهستانى رفتم. وقتى که مرا دید، فرمود: چرا عطیه ملوکانه را مى‏فروشى؟! عرض کردم: با شاه کارى ندارم. فرمود: منظورم این نیست، آقا سید شهیدان را مى‏گویم. این‏ها، این‏الفاظ را دزدیده‏اند.یادت هست‏جوان بودى، رفتى حرم امام حسین‏7، بالاسر آقا، سرت را به شبکه ضریح نزدیک کردى و گفتى: «آقا، سیدالشهداء، من یک لطفى مى‏خواهم که در دوران پیرى و از کار افتادگى سر سفره شما اداره شوم.» این باغ اجابت آن دعاست. چرا قصد فروش آن را داشتى؟ دست آقا را بوسیدم، از پله‏ها پایین آمدم. به رشت بازگشتم و قولنامه را پاره‏کردم و تا الان زندگى من‏از این‏باغ اداره مى‏شود.
آیةاللَّه کوهستانى بر اثر تزکیه درون و پیمودن درجات تقوا و پارسایى، به محضر حضرت ولىّ عصر(عجّ) مى‏رسید. شیخ على کاشانى مى‏گوید: شبى در محل سکونت استادم (آیةاللَّه کوهستانى) مشغول نماز مغرب شدم، دیدم حضرت بقیةاللَّه تشریف آوردند و در گوشه اتاق، پشت به قبله، به نحوى که من در نماز صورت مبارکشان را مى‏دیدم، نشست. مى‏خواستم نماز را تمام کنم و به پیشگاه امام عرض ادب کنم، ولى وقتى سلام نماز را دادم، حضرت ولىّ عصر(عجّ) تشریف بردند.
آیةاللَّه کوهستانى به منظور تشرّف به محضر امام زمان (عجّ) در سفر خود به عراق، مدّتى در مسجد کوفه بیتوته نمود. شبى مرد عربى نزدش آمد و از او احوال پُرسى کرد. آیةاللَّه کوهستانى تصور نمود او از آشنایان است یا آن که کسى نام وى را به او گفته و آمده است تاحال او را بپرسد. آن مرد همچنین از احوال آیةاللَّه سید ابوالحسن اصفهانى جویا مى‏شود و بعد مقدارى آب به آیةاللَّه کوهستانى تعارف مى‏کند که چون وى تشنه نبود، آب را نمى‏خورد. وقتى مرد عرب مى‏رود، آیةاللَّه کوهستانى از قراین و اوصاف مى‏فهمد که آن مرد عرب، حضرت مهدى(عجّ) بود. (٥٢)

بصیرت باطن‏

آیةاللَّه کوهستانى از طریق صدق وصفا ومؤانست با عالم قدس و ملکوت، از نورى باطنى برخوردار شد که به کمک آن، باطن افراد را مشاهده مى‏کرد و یا از آینده خبر مى‏داد. این حالت‏ها ارمغان صفاى قلب و پاکى روح و تزکیه درونش بود که به نمونه‏هایى از آن‏ها اشاره مى‏شود:

1 - آیةاللَّه حاج سید مصطفى میر کتولى، هم بحث آیةاللَّه کوهستانى مى‏گوید: در مشهد تدریس مى‏کردم و در پذیرفتن شاگردان خود از آیةاللَّه کوهستانى نظرخواهى مى‏کردم. روزى شاگرد آراسته و منظمى تقاضاى شرکت در محفل درس مرا نمود. آن جوان را به آیةاللَّه کوهستانى نشان دادم و از او خواستم تا درباره‏اش خبر دهد. تا چشم آن فقیه عارف به سیماى آن جوان افتاد، صورت خود را برگردانید و سکوت کرد. از وى خواستم واقع امر را بیان کند، او گفت: آینده خطرناکى در پیش دارد. من هم از درس دادن به آن جوان امتناع کردم. آن جوان سال‏ها در مشهد درس خواند و براى تکمیل تحصیلات راهى نجف شد و بعد بر سر مسئله‏اى با فرزند آیةاللَّه سید ابوالحسن اصفهانى اختلاف پیدا کرد و زمانى که وى در صحن بارگاه حضرت على‏7، در نماز جماعت به پدر خود اقتدا کرده بود، سرش را بُرید. (٥٣)
2 - حجةالاسلام ابراهیم نژاد آکردى مازندرانى مى‏گوید: در ایام اشتغال به تحصیل، از نظر معیشتى بر من خیلى سخت مى‏گذشت. تصمیم گرفتم از زىّ طلبگى درآیم و با کار و تلاش خود را از گرسنگى برهانم. پیش از اجراى تصمیم، به حوزه علمیه کوهستان رفتم و به محضر استادم، آیةاللَّه کوهستانى - که مدتى زیر نظرش درس خوانده و از الطاف پدرانه‏اش برخوردار بودم - رسیدم. آن بزرگوار در سخنانى به آنچه در ذهنم گذشته بود، اشاره کرد و مرا از چنین کارى نهى نمود و در ضمن، مبلغى به من تقدیم کرد. از آن‏جا که این راز را با کسى در میان ننهاده بودم، شگفت زده شدم و به ادامه تحصیل پرداختم. (٥٤)
3 - آیةاللَّه سید عبدالکریم کشمیرى (1304 - 1378 ه‍.ش.) فرمود: با عدّه‏اى از مشهد به سوى تهران حرکت کردیم. دوستان قصد زیارت عارف بزرگ آیةاللَّه کوهستانى را داشتند، امّا من به آنان گفتم: نمى‏آیم و در ماشین مى‏مانم تا شما بروید و ایشان را ملاقات کنید و برگردید. چون به منزل ایشان رسیدیم، با اصرار یکى از دوستان پذیرفتم که نزدشان بروم. همین که چشم ایشان به من افتاد، بدون آن که کسى چیزى از بابت اکراه من براى دیدار با آن عارف نامدار گفته باشد، بدون مقدمه فرمود: چرا مایل به آمدن نبودید؛ در حالى که ما به شما و جدّتان ارادت داشتیم. (٥٥)
از آیةاللَّه کشمیرى پرسیدند: آیةاللَّه کوهستانى را دیده‏اید؟ جواب داد: به خدمتش رسیده‏ام، انسانِ تحفه‏اى بود. خیلى از دو جدّم؛ سید حسن کشمیرى در کربلا و سید محمّد کاظم یزدى در نجف تعریف مى‏کرد، زیرا با سید حسن مأنوس بود و درس سید کاظم یزدى را هم درک کرده بود. (٥٦)
4 - حجة الاسلام دانشمند مى‏گوید: همه ساله براى سخنرانى به مازندران و تهران سفر مى‏کردم و به محضر آیةاللَّه کوهستانى مى‏رفتم، سالى که به بهشهر رفته بودم، خواستم از رفتن به کوهستان و دیدار با آیةاللَّه کوهستانى صرف‏نظر کنم. به مدرسه علمیه ملاّ صفرعلى بهشهر رفتم و در آن‏جا استخاره کردم که آیا به کوهستان بروم یا نروم، که استخاره خوب آمد و عازم کوهستان شدم. به محض تشرّف به محضر آیةاللَّه کوهستانى، آقا به من فرمود: ما به شما علاقه داریم. براى آمدن، استخاره لازم نبود! این ماجرا برایم خیلى مهم جلوه کرد؛ زیرا نزد کسى استخاره نکردم و کسى هم از این موضوع خبر نداشت. (٥٧)
5 - شیخ محمّدعلى صادقى گُلْوِرْدى‏، شاگرد آیةاللَّه کوهستانى مى‏گوید: روزى اسب سوارى از دور هویدا گردید و چون نزدیک آمد، آیةاللَّه کوهستانى آن فرد سوار بر اسب را شبیه میمون دید.
6 - یکى از اهالى روستاى خورشید - از توابع شهرستان نکا - که از ارادتمندان آیةاللَّه کوهستانى بود و گاهى خدمت وى شرفیاب مى‏شد، دریکى از سال‏ها پس از مدّتى طولانى، به حضورش رفت. آیةاللَّه کوهستانى از او پرسید: چرا در این چند وقت نیامدید؟ او پاسخ داد: چون فصل کشاورزى است و حیوانات وارد مزرعه مى‏شوند و به محصولات صدمه مى‏زنند، براى محافظت از محصولات، این توفیق را به دست نیاوردیم. آیةاللَّه کوهستانى گفت: چیزى مى‏نویسم، آن را در محل زراعت خود قرار دهید تا از تعرّض حیوانات مصون باشد. آن روستایى دست نوشته آیةاللَّه‏کوهستانى را در مزرعه خود قرار داد و این امر موجب شد که بر خلاف سایر مزارعِ آن روستا، مزرعه وى از آسیب حیوانات وحشى در امان بماند. (٥٨)

رحلت‏

آیةاللَّه کوهستانى در اواخر زندگى پربار خود، به بیمارى برونشیت و تنگى نفس مبتلا گردید که این کسالت در سال 1391 ه‍.ق. به صورت حادّ در آمد. لذا در هشتم شوال همین سال به منظور توسّل به حضرت فاطمه معصومه‏3 به قم عزیمت نمود و در بیمارستان آیةاللَّه گلپایگانى این شهر بسترى گردید. با تلاش آیةاللَّه العظمى گلپایگانى از پزشکان متخصّص تهران دعوت شد تا براى مداواى آیةاللَّه کوهستانى به قم بیایند. آیةاللَّه العظمى گلپایگانى چند بار به عیادت آیةاللَّه کوهستانى رفت. در این ایام، جمع کثیرى از علما، مراجع، مدرّسین و طلاّب قم به ملاقات این فقیه زاهد رفتند و جویاى احوال او شدند. خوشبختانه با تلاش پزشکان حاذق و توجه و سفارش مؤکد آیةاللَّه گلپایگانى، حال ایشان مساعد گردید و رو به بهبودى نهاد و رهسپار مازندران گردید، امّا چون محل اقامت او در کوهستان به لحاظ امکانات و شرایط مناسب نبود، با نظر جمعى از پزشکان به مدت یک هفته در بیمارستان زارع شهرستان سارى، بسترى شد و کسالت ایشان شدّت یافت. آیةاللَّه کوهستانى در ساعت 1 بامداد جمعه، 1351/2/8، مطابق با 13 ربیع الاول سال 1392 ه‍.ق. نداى حق را لبیک گفت و به لقاى محبوب شتافت. پس از تشییع جنازه با شکوه در شهرستان بهشهر و شهرهاى بین راه بهشهر - مشهد و نیز تشییع با شکوه در مشهد، پیکر پاک او، بنا بر وصیتش در جوار مرقد مطهر امام رضا7، در رواق دارالسیادة، به خاک سپرده شد. (٥٩)

---

• شخصیت‌های نامور
• جلد سوم

---